Hejt wśród dzieci a odpowiedzialność prawna. Dlaczego milczenie ofiar nie zwalnia z winy?

Hejt – samo słowo pochodzi z języka angielskiego, od słowa „hate” co oznacza „nienawiść”. Zjawisko hejtu nie posiada definicji prawnej, a jego definicja słownikowa brzmi „obraźliwy lub agresywny komentarz zamieszczony w Internecie”.

Hejter z języka angielskiego to „nienawistnik, przeciwnik, krytykant”, którego komentarze, są agresywne, obraźliwe, krytyczne, nieposiadające rzeczowej argumentacji, skierowane do konkretnej osoby bądź pewnej grupy.

Hejt ma ogromną siłę rażenia, szczególnie dzieci, które jeszcze nie zdobyły narzędzi do radzenia sobie z taką sytuacją. Negatywne komentarze mogą prowadzić do depresji, zaburzeń odżywiania, stanów lękowych, a nawet do samobójstwa.

Dziecko, które nie jest „popularne” wśród rówieśników, poddawane wyśmiewaniu i hejtowi,  nie będzie jasno wskazywało na nieprawidłowości w zachowaniu rówieśników i może ukrywać swoje negatywne emocje, będzie starać się uciekać przed problemem, szukać go w sobie.

Hejtowi w szkole najczęściej poddawane są dzieci, które z jakiegoś powodu odstają od rówieśników. Mogą one wyróżniać się pod względem fizycznym od innych np., są dotknięte niepełnosprawnością, mają dysfunkcje, nieprawidłowo się wypowiadają. itp.

Hejt może przybierać różnorodne formy – od werbalnych uwag i komentarzy, przez agresywne zachowania, jak popychanie, odpychanie, podkładanie nogi, malowanie obraźliwych memów lub grafik, wypisywanie negatywnych haseł na temat danej osoby, po hejt w Internecie – czyli obraźliwe komentowanie, obgadywanie, wypisywanie wulgaryzmów lub niezgodnych z rzeczywistością historii na temat osoby hejtowanej w sieci czy w mediach społecznościowych. 

W przypadku hejtu, najważniejsze jest wsparcie dziecka przez osoby najbliższe oraz zdecydowana pomoc. W przypadku hejtu w szkole najważniejsza jest rozmowa z władzami szkoły oraz nauczycielami, podjęcie szybkich kroków, mających na celu przeciwdziałanie zachowaniom hejterskim w stosunku do konkretnego dziecka, a także działań prewencyjnych.  

Nękanie w internecie, (z ang. cyberbullying), może przybierać różne formy, począwszy od wyzywania, ośmieszania, poniżania, straszenia, podszywania się pod ofiarę, rozpowszechniania kompromitujących materiałów na temat ofiary, a na szantażowaniu skończywszy.

Wśród rodzajów agresji elektronicznej, z jaką mogą stykać się uczniowie wymienia się również m.in.:

1. flaming – agresywna wymiana zdań, np. na czacie lub w ramach grupy dyskusyjnej,
2. prześladowanie (z ang. harassment) – regularne przesyłanie do ofiary nieprzyjemnych wiadomości, za pomocą kanałów komunikacji elektronicznej,
3. kradzież tożsamości (z ang. impersonation) –  podszywanie się pod ofiarę,
4. śledzenie (z ang. cyberstalking) – inwigilacja ofiary i nękanie jej niechcianymi komunikatami,
5. happy slapping – prowokowanie lub atakowanie ofiary i dokumentowanie wydarzenia w postaci zdjęć lub filmu oraz upublicznienie utrwalonych materiałów w Internecie,
6. wykluczenie (z ang. exclusion) –  celowe usunięcie z listy kontaktów internetowych lub niedopuszczenie do niej ofiary,

Rodzice lub opiekunowie dziecka, które doświadczyło hejtu lub jakiejkolwiek innej formy cyberbullyingu ze strony rówieśników szkolnych, powinni:

1. zgłosić sprawę w szkole – dyrektorowi placówki, nauczycielowi, psychologowi lub pedagogowi szkolnemu, w celu wyciągnięcia odpowiedzialności wobec sprawcy, zgodnie z wewnętrznymi regulacjami,
2. jeżeli działanie wypełnia znamiona przestępstwa ściganego na wniosek pokrzywdzonego lub z oskarżenia publicznego – powiadomić o nim organy ścigania (policję lub prokuraturę),
3. jeżeli agresja internetowa miała miejsce na jakimś portalu internetowym – zgłosić problem administratorom portalu, na którym miało miejsce zdarzenie, aby np. zostały z niego usunięte kompromitujące dziecko treści lub materiały, bądź zablokowani użytkownicy, będący sprawcami zdarzenia,

Zarówno hejt, jak i – cyberbullying, nie zostały zdefiniowane w kodeksie karnym. Jednak, w zależności od tego, jaką formę przybiera internetowa agresja, może wypełniać znamiona m.in. następujących przestępstw:

• Zniesławienia, które polega na pomówieniu innej osoby o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej. Kara za popełnienie powyższego przestępstwa jest wyższa, jeżeli sprawca dopuszcza się go z wykorzystaniem środków masowego komunikowania, czyli np. Internet;

• Zniewagi, która polega na ubliżeniu innej osobie w jej obecności lub pod jej nieobecność, ale publicznie lub z zamiarem, by zniewaga do niej dotarła. O znieważeniu, decyduje użycie zwrotu, który powszechnie odbierany jest za pogardliwy, wulgarny lub ośmieszający, obraźliwy i naruszający godność pokrzywdzonego (według subiektywnego poczucia jego własnej wartości). Analogicznie jak w przypadku zniesławienia – kara za popełnienie powyższego przestępstwa jest wyższa, jeżeli sprawca dopuszcza się go z wykorzystaniem środków masowego komunikowania;

• Groźby karalnej, które polega na grożeniu innej osobie popełnieniem przestępstwa (np. pobiciem) na jej szkodę lub szkodę bliskiej jej osoby, jeżeli groźba wzbudza w zagrożonym uzasadnioną obawę, że zostanie spełniona;

•  Stalkingu, który polega na uporczywym nękaniu innej osoby, wzbudzającym u niej poczucie zagrożenia, poniżenia lub udręczenia lub istotnie naruszającym jej prywatność;

• złośliwego niepokojenia, polegającego na podejmowaniu działań doprowadzających inną osobę do uczucia obawy, celem jej dokuczenia.

W zależności od rodzaju przestępstwa – inna jest jego forma ścigania:

1. przestępstwa zniesławienia i znieważenia: ścigane są z oskarżenia prywatnego – policja i prokuratura nie prowadzą w tych sprawach śledztwa ani dochodzenia i sprawa może zostać zainicjowania wyłącznie prywatnym aktem oskarżenia, złożonym bezpośrednio do sądu;
2. przestępstwa groźby karalnej i stalkingu: ścigane są na wniosek pokrzywdzonego – organy ścigania przeprowadzą w tych sprawach postępowanie przygotowawcze, jednak w celu jego wszczęcia konieczne jest wystąpienie przez pokrzywdzonego (lub jego przedstawiciela ustawowego) z wnioskiem o ściganie. Z chwilą złożenia powyższego wniosku, postępowanie dalej toczy się z urzędu;

W przypadku wykroczenia polegającego na złośliwym niepokojeniu – celem ukarania sprawcy – konieczne jest wystąpienie do sądu z prywatnym wnioskiem o ukaranie.

W przypadku hejtu w rzeczywistości szkolnej – w większości przypadków, będziemy mieli do czynienia ze sprawcami niepełnoletnimi. W takich przypadkach, rodzaj odpowiedzialności i konsekwencje grożące sprawcy, zależeć będą od jego wieku:

• dzieci poniżej 13 roku życia – nie można im zostać przypisana wina. W takich sytuacjach, jedyne konsekwencje prawne, jakie mogą zostać wyciągnięte dotyczą rodziców lub opiekunów prawnych dziecka, którym – w skrajnych przypadkach – może zostać ograniczona władza rodzicielska lub nałożony nadzór kuratora,

• dzieci powyżej 10 roku życia, które nie są pełnoletnie – może zostać przeprowadzone postępowanie w sprawie o demoralizację, w wyniku którego, wobec dziecka mogą zostać zastosowane, przewidziane w ustawie o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich, środki służące przeciwdziałaniu demoralizacji,

• dzieci powyżej 13 roku życia, ale przed ukończeniem 17 roku życia – może zostać przeprowadzone postępowanie w sprawach o czyny karalne (czyli przestępstwa i wykroczenia), jednak jest ono prowadzone przed sądem rodzinnym, a nie przed sądem karnym i w jego wyniku, wobec dziecka, mogą zostać zastosowane środki wychowawcze (np. zobowiązanie do przeprosin), środek leczniczy (tj. umieszczenie w zakładzie leczniczym) oraz środek poprawczy (tj. umieszczenie w zakładzie poprawczym).

•  nieletnich, którzy ukończyli 17 rok życia – ponosić będą odpowiedzialność karną na zasadach ogólnych, określonych w kodeksie karnym (czyli w zależności od kwalifikacji czynu – mogą ponieść karę grzywny, ograniczenia wolności, a nawet pozbawienia wolności).

Ustawa z 9.06.2022 r. o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich – uprawnia również dyrektora szkoły, do podjęcia określonych działań, wobec ucznia, będącego sprawcą hejtu. Dyrektor placówki, za zgodą rodziców lub opiekunów ucznia, który wykazuje przejawy demoralizacji lub dopuścił się popełnienia czynu karalnego na terenie szkoły lub w związku z realizacją obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki – może zastosować wobec niego, jeżeli jest to wystarczające, następujące środki wychowawcze:

1. pouczenie,
2. ostrzeżenie,
3. zobowiązanie do przeproszenia pokrzywdzonego,
4. zobowiązanie do wykonania określonych prac porządkowych na rzecz szkoły.

W przypadku, gdy działania o znamionach cyberprzemocy, naruszają dobra osobiste dziecka, tj. jego godność lub dobre imię – można również dochodzić naruszonych praw na drodze cywilnoprawnej. W ramach powództwa o naruszenie dóbr osobistych, można domagać się m.in.

1. przeprosin,
2. zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę,
3. zapłaty odpowiedniej sumy na cel społeczny.

W przypadku dzieci poniżej 13 roku życia – odpowiedzialność za ich działanie, ponosić będą ich rodzice lub opiekunowie prawni. W takiej sytuacji, to rodzice lub opiekunowie dziecka, zostaną zobowiązani do naprawienia wyrządzonej przez dziecko szkody.

Internet uważany jest za miejsce publiczne, a wpisy, komentarze itp. o ile nie znajdą się na zamkniętym czacie uważane będą za publiczne, a gdy publikujemy jakiś post bez logowania do danego serwisu to administrator strony może posiadać numer IP urządzenia, a numer doprowadzi organy ścigania do tego urządzenia

Należy przede wszystkim zabezpieczyć materiał dowodowy tj.,wykonać printscreen nienawistnych wpisów tak był widoczny był adres strony na której znajduje się dany wpis i wówczas najlepiej wykonać zrzuty ekranu za pomocą komputera gdzie adres strony jest lepiej widoczny.

Lepiej nie robić  zrzutów ekranu za pomocą aplikacji np. Messenger, bo może być to potem podważane, że przedmiotowe zrzuty ekranu nie są oryginalne lecz wytworzone za pomocą generatorów rozmów.  

Konto na Facebooku, Instagramie i TikTok-u, zgodnie z regulaminami portali – może utworzyć tylko osoba, która ukończyła co najmniej 13 lat. Konta utworzone przez młodsze dzieci, powinny być zgłaszane do administratorów portali, którzy mają obowiązek ich niezwłocznego usuwania.

W przypadku najmłodszych dzieci – pomocnym narzędziem, może okazać się blokada rodzicielska zainstalowana na smartfonie, którą można skonfigurować w taki sposób, aby zablokować dziecku możliwość korzystania z określonych aplikacji (np. Facebooka, Instagrama czy TikTok-a) i przeglądarek internetowych.

Reasumując, należy edukować dzieci nie tylko na temat sposobów radzenia sobie z hejtem z pozycji ofiary, ale również na temat tego, że nikt nie jest w sieci bezkarny, a kilkoma nieprzemyślanymi słowami, możemy wyrządzić drugiej osobie potężną krzywdę, która niekiedy może doprowadzić nawet do największej tragedii.

Adwokat Magdalena Grześkowiak – absolwentka Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Ukończyła aplikację prokuratorską, od maja 2006 roku należy do Izby Adwokackiej w Warszawie. Jest także członkiem Izby Radców Prawnych w Warszawie. Specjalizacja na rynku usług prawnych jest jednym z elementów przewagi konkurencyjnej. Od początku swojej działalności specjalizuje się w prawie rodzinnym i opiekuńczym, w szczególności reprezentując Klientów w sprawach związanych z rozwiązaniem małżeństwa. Posiadając wieloletnie doświadczenie, jest w stanie zapewnić  kompleksową i profesjonalną obsługę prawną, dostosowaną do indywidualnych potrzeb. Skomplikowane sprawy nie stanowią dla niej wyzwania, a jej determinacja gwarantuje skuteczność rozwiązań. Decyzją Użytkowników portalu SkutecznyAdwokat.pl została uznana Prawnikiem Roku 2012 w województwie mazowieckim. Brała udział w telewizyjnych programach paradokumentalnych „Sąd Rodzinny” oraz „Sędzia Anna Maria Wesołowska”, które były dla niej fantastyczną przygodą, magicznym oderwaniem od chwil spędzanych w prawdziwych salach rozpraw.

www.magdalenagrzeskowiak.pl